KEMİK ERİMESİ -2-
Kemik taramaları ve kan testi şart
Tarama yaptırmadan osteoporoz anlaşılır mı?
Osteoporoz, genellikle sinsi bir şekilde ilerleyen bir hastalıktır. Çoğu zaman hastalar, kemiklerde incelme ve zayıflama olduğu halde herhangi bir ağrı veya belirti hissetmez. Ancak, bir düşme sonucu meydana gelen kırıklar, hastalığın varlığını ortaya koyar.
Kadınlarda en sık görülen kırıklar kalça ve omurga bölgelerinde meydana gelirken; erkeklerde bilek kırıkları, osteoporozun ilk işareti olabilmektedir.
Bu nedenle, belirti beklemeden risk grubundaki bireylerin düzenli tarama yaptırması önerilmektedir. (Kaynak: International Osteoporosis Foundation, 2024)
DEXA testi her yıl mı yapılmalı?
Hayır, DEXA testi sonucu normal çıkarsa genellikle 3-5 yıl aralıklarla tekrar edilmesi yeterlidir. Ancak osteopeni veya osteoporoz tespit edilirse, tedaviye yanıtı izlemek amacıyla 1-2 yılda bir tekrarı önerilmektedir.
Tedavi sürecinde kemik yoğunluğunda %3-5 oranında bir artış bile kırık riskini önemli ölçüde azaltmaktadır.
(Kaynak: Endocrine Society – Bone Health Monitoring Guidelines)
ERKEKLER DE TARANMALI MI?
Evet, erkeklerde osteoporoz daha geç yaşlarda başlasa da, kırık sonrası ölüm oranı kadınlara göre daha yüksektir. Testosteron seviyesinin düşmesi, kemik kaybını artırmaktadır. Ayrıca, D vitamini eksikliği erkeklerde de yaygın bir sorundur.
70 yaş üzerindeki erkeklerin en az bir kez DEXA testi yaptırmaları önerilmektedir. Sigara içenler, kortizon kullananlar ve hareketsiz yaşayan kişiler için risk durumu daha fazladır.
Kimler DEXA testi yaptırmalı?
– Tüm kadınlar: 65 yaş ve üzeri
– Tüm erkekler: 70 yaş ve üzeri
– 50 yaş üstü kadın ve erkekler: Düşme öyküsü, sigara içimi, D vitamini eksikliği veya kortizon kullanımı gibi risk faktörleri varsa
– 40 yaş üzeri bireyler: Kalça, omurga veya bilek kırığı öyküsü olanlar
DEXA testi, ağrısız ve hızlı bir işlemdir. Bir röntgen çekimi kadar kısa sürer ve özel bir hazırlık gerektirmez.
(Kaynak: American Bone Health – Bone Density Testing Guidelines)
DEXA taraması nedir?
DEXA (Dual-Energy X-ray Absorptiometry), kemik yoğunluğunu ölçen özel bir röntgen testidir. Genellikle bel ve kalça bölgelerine uygulanır ve son derece düşük dozda radyasyon içerir.
Test sonuçları “T skoru” olarak ifade edilir. Bu skor, bireyin kemik yoğunluğunun genç bir bireyin kemik yoğunluğuyla karşılaştırılmasını sağlar:
– T skoru -1 ve üzeri: Normal
– T skoru -1 ile -2.5 arası: Osteopeni (öncül evre)
– T skoru -2.5 ve altı: Osteoporoz
Bu sınırlar, Dünya Sağlık Örgütü tarafından belirlenmiştir. (Kaynak: WHO Criteria for Osteoporosis Diagnosis)
Kemik sağlığı için hangi kan testleri gerekir?
Kemik yoğunluğunu yalnızca görüntüleme yöntemleri değil, bazı biyobelirteçler de etkiler. Bu nedenle DEXA testiyle birlikte şu kan testlerinin yapılması önerilmektedir:
– D vitamini düzeyi (25-OH-D): 30 ng/mL altı riskli kabul edilir.
– Kalsiyum: Kemik yapımında temel bir mineral olarak önemlidir.
– Paratiroid hormonu (PTH): D vitamini eksikliğinde artar ve kemik yıkımını tetikler.
– Alkalen fosfataz: Kemik yıkım sürecinin göstergesidir.
– Tiroid fonksiyon testleri: Hipertiroidi, kemik kaybını hızlandırabilir.
Ayrıca, D vitamini aktif hale geçmeden önce karaciğer ve böbrek fonksiyonlarının da izlenmesi gerekmektedir.
Taramayı ötelemek neden tehlikeli?
Kadınlarda menopoz sonrası ilk 5 yılda kemik kaybı oldukça hızlıdır; bu dönemde kemik kitlesinin %10-15’i kaybedilebilir. Ancak bu durum genellikle hissedilmez.
Erkeklerde de süreç yavaş ilerlese de, özellikle 70 yaş sonrası hızlı bir azalma başlar. Düşme sonucu kalça kırığı yaşayan 80 yaş üstü erkeklerin %20’si, ilk yıl içinde hayatını kaybedebilir.
DEXA testi ve kan tahlilleri, bu riski önceden saptamak ve gerekli önlemleri almak için büyük önem taşımaktadır.
(Kaynak: European Journal of Endocrinology, 2023)
Test sonuçları kötü çıkarsa ne olur?
T skoru -2.5 ve altında ise, doktorunuz kemik yapımını destekleyici ilaç tedavisi önerebilir. Ancak her osteoporoz hastası için ilaç kullanımı şart değildir. Öncelikle şu adımlar uygulanır:
– D vitamini ve kalsiyum desteği
– Fiziksel aktivite ve ağırlık taşıyan egzersizler
– Düşme riskinin azaltılması (halı kaldırmak, gece lambası kullanmak vb.)
– Alkol ve sigaranın bırakılması
– Kortizon ve tiroid ilaçlarının gözden geçirilmesi
Tüm bu yaşam tarzı değişiklikleri, ilaç tedavisi öncesinde ve sırasında etkili olmaktadır.
YARIN:
– Kalsiyum mu, D vitamini mi daha önemli?
– K2 vitamini neden bu kadar konuşuluyor?
– Destek alınmalı mı, yoksa besinden mi?
– Fazlası zararlı mı? Eksikliği neye yol açar?
