Antibiyotik direnci, gereksiz ilaç tüketimi ile giderek artış göstermektedir. Uzun yıllar boyunca insanları tehdit eden tifo hastalığı, günümüzde pek fazla gündeme gelmese de, antibiyotik direnci nedeniyle yeniden küresel bir risk haline gelebilir.
Tifo hastalığı, yüzyıllar boyunca insanlığı tehdit eden bir enfeksiyon olmasına rağmen, modern dünyada artık daha az konuşuluyor. Ancak, yayımlanan bir araştırma, tifoya neden olan Salmonella enterica serovar Typhi (S Typhi) bakterisinin hızla antibiyotik direnci geliştirdiğini ve dirençli türlerin hızla yayıldığını ortaya koydu.
Günümüzde tifonun etkili tedavi yöntemi antibiyotiklerdir. Ancak son 30 yılda S Typhi bakterisinin ağız yoluyla alınan antibiyotiklere karşı direnci giderek artmaktadır. Science Alert’te yer alan bir habere göre, 2014-2019 yılları arasında Nepal, Bangladeş, Pakistan ve Hindistan’dan alınan 3 bin 489 tifo bakterisi örneğinin genetik analizleri yapıldı. Elde edilen sonuçlar, “yaygın şekilde ilaçlara dirençli” (XDR) türlerin hızla yayıldığını göstermektedir.
XDR Typhi türleri, ampisilin, kloramfenikol ve trimetoprim/sülfametoksazol gibi temel antibiyotiklere karşı tamamen dirençlidir. Bunun yanı sıra, florokinolonlar ve üçüncü nesil sefalosporinler gibi yeni nesil antibiyotiklere karşı da direnç gelişmektedir.
Daha endişe verici bir durum ise bu dirençli türlerin sadece Güney Asya ile sınırlı kalmamasıdır. 1990 yılından bu yana yaklaşık 200 uluslararası yayılma vakası kaydedilmiştir. Bu süper bakteriler, Güneydoğu Asya, Doğu ve Güney Afrika’nın yanı sıra Birleşik Krallık, ABD ve Kanada’ya kadar ulaşmıştır.
Stanford Üniversitesi’nden enfeksiyon hastalıkları uzmanı Jason Andrews, “Son yıllarda S Typhi’nin yüksek dirençli türlerinin bu kadar hızlı ortaya çıkması ve yayılması ciddi bir endişe kaynağı” diyerek, önleme çalışmalarının acilen artırılması gerektiğini vurgulamıştır.
İlk XDR tifo türü 2016 yılında Pakistan’da tespit edildi. 2019 yılına gelindiğinde bu tür, ülkedeki baskın genotip haline gelmiştir. Önceleri üçüncü nesil antibiyotiklerle kontrol altına alınmaya çalışılan bu türler, zamanla bu ilaçlara da direnç kazandı. 2000’li yılların başında, Bangladeş, Hindistan, Pakistan, Nepal ve Singapur’daki vakaların yüzde 85’inden fazlası florokinolonlara karşı dirençliydi.
AZİTROMİSİN DE DİRENÇLİ HALE GELİRSE KRİZ KAPIDA
Bugün geriye yalnızca bir ağız yoluyla alınabilen antibiyotik kalmıştır: Azitromisin. Ancak araştırmalara göre, azitromisin direnci geliştiren mutasyonlar da hızla yayılmaktadır. Bu mutasyonlar henüz XDR Typhi ile birleşmemiş olsa da, böyle bir durumun meydana gelmesi halinde büyük bir sağlık krizi yaşanabileceği uyarısı yapılmaktadır.
Tifo tedavi edilmediği takdirde ölüm oranı yüzde 20’ye kadar çıkabilmektedir. Her yıl yaklaşık 11 milyon tifo vakası yaşanmaktadır. Bu noktada tifo konjüge aşıları önemli bir önlem sunmaktadır. Ancak aşıya küresel erişim sağlanamazsa, yeni bir salgın riski söz konusu olacaktır.
‘ÖNLEMLER KÜRESEL ÖLÇEKTE YAYILMALI’
Araştırmacılar, özellikle Güney Asya gibi riskin yüksek olduğu bölgelerde aşı uygulamalarının hızla yaygınlaştırılması gerektiğini belirtirken, uluslararası yayılma riski göz önünde bulundurularak önlemlerin yalnızca bu bölgelerle sınırlı kalmaması gerektiğini de vurgulamaktadır.
Pakistan, tifoya karşı rutin aşılamayı başlatan ilk ülke olarak örnek gösterilmektedir. Bilim insanları, daha fazla ülkenin bu politikayı benimsemesi gerektiğini ifade etmektedir. Çünkü antibiyotik direnci, HIV/AIDS ve sıtmadan daha fazla can alan küresel bir ölüm nedeni haline gelmiştir.
