Bulunduğumuz çevrenin temizliği, sağlığımız üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Ancak, kimyasal maddeler içeren temizlik ürünlerinin kullanımında dikkatli olunması gerektiği vurgulanmaktadır. Uzmanlar, “Temizlik esnasında banyo ve tuvaletleri dezenfekte ederken ya da zeminleri temizlerken açığa çıkan kimyasal dumanların akciğerler için görünmeyen bir tehdit oluşturduğunu” belirtmektedir. Uzun süreli maruziyetin geri dönüşü olmayan sağlık sorunlarına yol açabileceği konusunda uyarılarda bulunmaktadırlar. Bu konu üzerine Göğüs Hastalıkları Uzmanı Dr. Seha Akduman ile temizlik ürünlerinin akciğer sağlığına etkilerini ele aldık.
Göğüs Hastalıkları Uzmanı Dr. Seha Akduman
Maruziyet Süresi ve Konsantrasyonun Rolü
Temizlik ürünlerine maruz kalma süresi ve bu ürünlerin konsantrasyonu, sağlık üzerindeki etkileri açısından kritik öneme sahiptir. Kısa süreli yüksek konsantrasyon maruziyeti, akut zehirlenmelere neden olabilirken, düşük veya orta düzeydeki sürekli maruziyet ise kronik hastalıklara (astım, KOAH gibi) zemin hazırlayabilir.
Genel kural: Yoğunluk + Maruziyet süresi = Risk.
Temizlik Sırasında En Tehlikeli Anlar
En yüksek risk, kimyasal ürünlerin aktif olarak kullanıldığı, duman ve gazların açığa çıktığı anlarda ortaya çıkmaktadır. Özellikle klor, kloramin ve yüksek uçucu organik bileşiklerin (VOC) solunması son derece zararlıdır.
Bazı uçucu organik bileşikler ve aerosoller, ortamlarda uzun saatler boyunca kalabilmekte, bu süre içerisinde solunum yollarında olumsuz etkilere yol açabilmektedir. Kapalı ve iyi havalandırılmayan alanlarda maruziyet süresi ve yoğunluğu artmaktadır.
Kapalı Alanlarda Maruziyetin Artması
Banyo ve tuvalet gibi kapalı alanlarda havalandırma zayıfsa, açığa çıkan gazlar birikmekte ve konsantrasyonu artırmaktadır. Aerosol sprey ürünler, yüzeylerden havaya daha fazla partikül yayarak akciğerlere ulaşma olasılığını yükseltmektedir. Bu nedenle, küçük ve kapalı alanlarda hem kısa dönem etkileri hem de tekrarlayan maruziyette kronik riskler artmaktadır.
Dikkat Edilmesi Gerekenler
– Temizlik ürünlerini çocukların erişemeyeceği yerlerde saklayın ve ambalajlarını açık bırakmayın. Bu ürünleri orijinal ambalajlarında muhafaza edin, içecek olarak kullanılma riski nedeniyle kavanoz ya da şişelerde saklamaktan kaçının.
– Güçlü kimyasallar (intensif çamaşır/tuvalet/ocak açıcıları, endüstriyel dezenfektanlar) kullanmaktan mümkün olduğunca kaçının.
– Sprey formundaki ürünlerden uzak durun. Aerosolize ürünler havada daha kolay taşınmakta ve akciğerlere ulaşma olasılığı artmaktadır.
– Ürün etiketlerini dikkatlice okuyun ve iki farklı temizlik ürününü karıştırarak kullanmaktan kaçının.
– Temizlik sonrası pencereleri açın ve mümkünse havalandırma sağlayın.
– Temizlik esnasında ürünleri suyla seyreltin, eldiven ve maske kullanın ve pencereleri açmayı unutmayın.
– Beyaz sirke, karbonat veya çamaşır sodası gibi alternatif temizlik ürünlerini de değerlendirebilirsiniz.
Belirtiler ve İlk Yardım
Temizlik ürünlerine maruz kalındığında hafif irritasyon veya kısa süreli öksürük gibi durumlarda temiz hava almak, göz ve yüzü su ile yıkamak ve bol sıvı tüketmek önemlidir.
Solunum sıkıntısı, şiddetli öksürük, göğüs ağrısı, bayılma veya bilinç değişikliği gibi durumlarda acilen hastaneye başvurulmalıdır. Bu tür durumlar, kimyasal yanık benzeri akciğer hasarları riski taşımaktadır ve kalıcı hasar gelişme olasılığı bulunmaktadır.
Sağlık çalışanları için düzenli gözetim ve gerektiğinde solunum fonksiyon testleri önerilmektedir.
En Zararlı Ürünler Hangileri?
Genellikle çamaşır sularında bulunan klor/sodyum hipoklorit, cam, halı, fayans, ahşap temizlik ürünlerinin içerdiği amonyak ve yüksek yoğunlukta sprey formundaki ürünler daha toksik kabul edilmektedir.
Kimler Daha Savunmasız?
Özellikle astım veya KOAH gibi solunum hastalıkları olan bireyler, küçük çocuklar, bebekler, yaşlılar, hamile kadınlar ve alerjisi olan kişiler temizlik ürünlerindeki kimyasallara karşı daha yüksek risk altındadır.
AKCİĞER SAĞLIĞI
Araştırma Bulguları
Mesleki ve ev temizlik ürünleri kullanımı ile astım riskinin arttığını gösteren birçok bilimsel çalışma bulunmaktadır. Temizlik işinde çalışan bireylerde astım sıklığının yükseldiği gözlemlenmiştir. Ayrıca, sağlık çalışanlarının yoğun dezenfektan maruziyeti ile KOAH gelişiminde artış yaşandığı rapor edilmiştir. Uzun süreli ve sık maruziyetin kronik solunum hastalığı riskini artırdığına dair giderek artan kanıtlar mevcuttur.
Yaşanabilecek Sorunlar
Temizlik ürünleriyle temastan sonraki ilk yarım saat içerisinde boğazda yanma, öksürük, hırıltı, göğüs sıkışması, nefes darlığı, baş dönmesi ve kusma gibi belirtiler görülebilir. Yüksek konsantrasyonlarda bronşlarda daralma, akciğer hasarı ve akciğer ödemi meydana gelebilir.
Bazı kimyasallar, özellikle yüksek yoğunluklu klor gibi maddeler, ilk birkaç gün içinde gecikmeli akciğer hasarına (örneğin ödem, respiratuvar sıkıntı) yol açabilir.
Mesleki maruziyet sonucu gelişen astım veya kronik semptomlar haftalar hatta yıllar içinde ortaya çıkabilir. Maruz kalma sonrası nefes darlığı, sürekli öksürük, hırıltı veya göğüs ağrısı gibi durumlarda tıbbi değerlendirme gereklidir. Uzun süreli ve yoğun maruziyet, akciğer kanseri riskini artırma potansiyeline sahiptir.
