DEMANS -3-
“Annem artık beni tanımıyor” demek zor bir durum. Ama “annem hiç böyle biri değildi” demek çok daha acı verici. Demans, yalnızca hafızayı değil, kişiliği de etkileyerek yıkıma neden olur. Bu yüzden insanlar bu hastalığı sadece unutmakla değil, “kaybolmakla” tanımlar.
Ancak her unutkanlık durumu kalıcı değildir. Bazı demans türleri, zamanında fark edilirse geri dönüşümlü olabilir ya da en azından ilerlemesi yavaşlatılabilir.
Tedavi edilebilir demans nedenleri
Her zihinsel çöküşün nedeni Alzheimer olmayabilir. Tedavi edilebilen bazı tıbbi durumlar da benzer belirtiler gösterebilir:
– 12 vitamini eksikliği → sinir iletimini bozar.
– Hipotiroidi → zihin bulanıklığına yol açar.
– Kronik depresyon → bilişsel işlevleri olumsuz etkiler.
– İlaç etkileşimleri → antikolinerjik ilaçlar, özellikle yaşlılarda demansa benzer durumlar yaratabilir (Kaynak: NIH, Harvard Medical School).
Bu nedenle her unutkanlık durumunda MRI öncesi kan tahlili ve psikiyatrik değerlendirme yapılması önemlidir. Zihin, bazen basit bir vitamin takviyesiyle bile toparlanabilir.
Zona aşısı zihni de korur mu?
Evet, zona aşısı demans gelişme riskini % 19–23 oranında azaltmaktadır. 2022 yılında yayımlanan bir araştırmaya göre, zona aşısı olan kişilerde bu risk daha düşüktür (Kaynak: BMJ, 2022 – Galler nüfus çalışması).
Neden?
Herpes zoster virüsü (zona), sinir sistemi üzerinde kalıcı iltihaplara yol açarak beyin damarlarını etkileyebilir ve vasküler demans riskini artırabilir. Aşı, bağışıklığı güçlendirerek bu süreci önlemektedir.
Hangi aşılar var?
– Shingrix: % 25’e kadar etkili (rekombinant, yeni nesil)
– Zostavax: % 20 (canlı virüs temelli) (Kaynak: CDC, Mayo Clinic, 2023).
Bu aşılar, demans hastalığı başlamadan önce uygulanmalıdır; zaten başlayan bir bunama hastalığı varsa etkili olmaz.
Zihni güçlendiren demansı geciktirebilen besinler
Beyin, sadece düşünerek değil, doğru beslenerek de korunabilir.
Akdeniz tipi beslenmenin demans riskini % 30 oranında azaltabileceği gösterilmiştir (Kaynak: Lancet Public Health, 2020).
İşte bilimsel olarak zihinsel sağlığı desteklediği kanıtlanmış bazı besinler:
Yağlı balıklar (somon, sardalya, uskumru)
– Omega-3 yağ asitleri beyin hücrelerinin temel yapı taşlarıdır.
– Haftada 2 porsiyon önerilmektedir. (Kaynak: Harvard Health, “Nutrition and Brain Health”).
Yaban mersini ve mor meyveler
– Antioksidanlar içerir ve beyindeki oksidatif stresi azaltır.
– Hafıza ve öğrenme üzerinde olumlu etkileri vardır. (Kaynak: Tufts University, “Blueberries and Cognitive Function”).
Ceviz, badem, fındık
– E vitamini, sağlıklı yağlar ve polifenoller sayesinde beyin yaşlanmasını yavaşlatır.
– Ceviz, özellikle Alzheimer riskini azaltan gıdalar arasında yer almaktadır. (Kaynak: Alzheimer’s Research UK).
Koyu yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, kara lahana, pazı)
– Günde 1 porsiyon tüketecek olanlarda bilişsel yaşlanma %11 daha yavaş gerçekleşir.
– Folat, K vitamini ve lutein içerir. (Kaynak: Rush University, 2021).
Bitter çikolata
(% 70 ve üzeri kakao)
– Flavonoidler sayesinde kan akışını artırır ve dikkat süresini uzatır.
– Günde 1-2 kare yeterlidir. (Kaynak: Frontiers in Nutrition, 2020).
Zeytinyağı
– Hücre zarlarını korur ve anti-inflamatuar özellik taşır.
– Akdeniz diyetinin temel bileşenidir. (Kaynak: MIND Diet Studies – Chicago, 2015).
Domates
– İçerdiği likopen, beyin hücrelerini serbest radikallere karşı korur.
– Alzheimer hastalarında düşük likopen seviyeleri tespit edilmiştir. (Kaynak: Journal of Alzheimer’s Disease, 2018).
Önlemek mümkün mü?
Evet, tam anlamıyla önlemek belki mümkün değil ama geciktirmek ve etkilerini azaltmak mümkündür. Bunu sağlamak için yapılması gerekenler oldukça basittir:
– Haftada 3 gün yürüyüş yapmak.
– Her gün kitap okumak, bulmaca çözmek veya sohbet etmek.
– Düzenli uyku almak.
– Akdeniz tipi beslenme: zeytinyağı, yeşillik, balık tüketmek.
– Sigara ve alkolü sınırlamak.
(Kaynak: Lancet Public Health, 2020 – “Modifiable risk factors for dementia”).
En önemli faktörlerden biri de sosyal ilişkiler. Araştırmalar, yalnız yaşayan yaşlıların demans riskinin %60 daha yüksek olduğunu göstermektedir. Zihin, etkileşimde bulunarak açılır.
Evde uygulanabilir Demans Testi: GPCOG
Dilerseniz aşağıdaki basit testi uygulayarak zihinsel performansınızı değerlendirebilirsiniz:
GPCOG (Kısa sürüm – 7 soru)
1. Bugünün tarihini, ayı ve yılı yazın.
2. Doğduğunuz yılı yazın.
3. Mevcut başbakanın adını yazın.
4. Son tatilinizi nerede geçirdiğinizi yazın.
5. Ş
