Küresel piyasalarda son dönemlerde yaşanan keskin dalgalanmalar, ekonomi ve finans sistemindeki belirsizliklerin yanı sıra artan risklerin derinliğini gözler önüne seriyor. The New York Times tarafından yayımlanan bir analiz, bu riskleri artıran faktörlerin yalnızca yapay zekâ yatırımlarındaki potansiyel balonla sınırlı olmadığını, aynı zamanda kripto varlıkların geleneksel finans sistemine hızlı entegrasyonu ve gölge bankacılık gibi geniş bir yelpazeye yayıldığını ifade ediyor.
RİSKLERİ ARTIRAN ETKENLERİN GENİŞLEMESİ
Pek çok ülkede hızla yükselen kamu borçları, ABD’deki siyasi belirsizlikler ve yönetimin temel politika aracı olan gümrük tarifelerinin Yüksek Mahkeme tarafından iptal edilme ihtimali, finansal belirsizlikleri artırıyor. Harvard Üniversitesi’nden Kenneth Rogoff, “Oynaklık göstergelerinin bu denli düşük kalmasına şaşırıyorum” diyerek piyasalardaki değerlemelerin gerçek riskleri yansıtmadığını vurguluyor. S&P 500’ün yıl boyunca gösterdiği güçlü performansa rağmen, Rogoff bu durumun geniş tabanlı bir büyüme sinyali olmadığını savunuyor.
YAPAY ZEKÂ VE SPEKÜLASYONUN ETKİSİ
Rogoff’a göre yüksek borsa fiyatlarının arkasında, yapay zekânın şirket kârlılıklarını artıracağına dair beklentiler bulunuyor. Ancak, veri merkezlerinin tamamlanmasının ardından istihdamın sınırlı kalacağına dikkat çekiliyor. Uzmanlar, yapay zekâ ile ilgili belirsizliklerin doğal olduğunu ve bu teknolojinin etkisini ölçmenin zor olduğunu belirtiyor. NVIDIA gibi büyük şirketlerin trilyon dolarlık değerlemeleri, büyümenin sürekli devam edeceği varsayımına dayanıyor. Bununla birlikte, bazı şirketlerin dev yatırımlarına rağmen kayda değer kâr üretemediği ifade ediliyor.
FINANSAL SİSTEMDEKİ YENİ TEHLİKELER
Gölge bankaların sınırlı denetime tabi olması, verilen kredilerin gerçek risk seviyesini değerlendirmeyi zorlaştırıyor. Trump döneminde emeklilik fonlarına getirilen esneklik, bireylerin birikimlerini daha riskli varlıklara yönlendirdi. Bu durumun, 2008 krizine giden süreçle benzerlik taşıdığı öne sürülüyor. Yale Üniversitesi’nden Natasha Sarin, “Bu oldukça endişe verici. Çok sofistike finans oyuncuları bile riskleri tam olarak bilemiyor” diyerek şeffaflık eksikliğine dikkat çekiyor.
ALARM VEREN AÇIKLAMALAR
İngiltere Merkez Bankası Başkanı Andrew Bailey, özel kredi piyasasındaki riskli uygulamalar hakkında uyarılarda bulunarak, bu ürünlerin 2008 öncesi döneme benzerlik gösterdiğini ifade etti. IMF de finansal istikrara yönelik yeni tehditlerin arttığını belirtti. JPMorgan CEO’su Jamie Dimon, ekim ayında özel kredi piyasası için “Bir hamam böceği görürseniz, muhtemelen daha fazlası vardır” demişti. Ancak banka, kısa süre önce dijital token’ını piyasaya sürdü ve özel krediyi portföylerde “olmazsa olmaz” olarak tanımladı.
YÜKSELİŞ KORKUSU, ÇÖKÜŞ ENDİŞESİ
Büyük yatırım bankalarının çoğu, olası bir çöküş ihtimalini görmekle birlikte, çöküş öncesindeki yükseliş dönemini kaçırmak istemiyor. Cornell Üniversitesi’nden Eswar S. Prasad, kurumların iki tarafı birden yönetmeye çalıştığını belirtiyor. Kamu borçlarındaki hızlı artışın da bu duruma eklendiğini ifade eden Prasad, sistemdeki kırılganlıkların ciddi boyutlara ulaştığını vurguluyor.
ABD’DE BORÇ KRİZİ ENDİŞESİ
ABD’nin kamu borcunun ekonomik büyüklüğüne oranının tehlikeli seviyelere ulaşması, finansal güveni sarsan en önemli unsurlardan biri olarak öne çıkıyor. Ekonomistler Alan J. Auerbach ve William Gale’in yaptığı çalışma, mevcut borç yükünün “ülkenin küresel ekonomik liderliğini, doların rezerv para statüsünü ve Hazine tahvillerinin güvenli liman konumunu tehdit edebileceğini” ortaya koyuyor. Bu seviyelerin ABD tarihinde bir benzerinin bulunmadığı belirtiliyor.
Yükselen risklerin gölge düşürdüğü piyasalarda Rogoff, “Bu işin nereye varacağını kestirmek çok zor. Gidişat hakkında iyi hislere sahip değilim” ifadelerini kullanıyor.
