Tanınmış ekonomist Mahfi Eğilmez, enflasyonun artmasına rağmen tüketim alışkanlıklarının değişmediğini vurguluyor. Eğilmez, 2025’in başlarında ortaya çıkması beklenen “doom spending” yani “kıyamet harcaması” teorisine dikkat çekerek, enflasyon nedeniyle alım gücünün düşmesiyle birlikte özellikle orta ve alt sınıfların birikim yapmak yerine “gösteriş” tüketimine yöneldiğini ifade etti.
RUJ ETKİSİ VE KRİZDE LÜKS TÜKETİM
Eğilmez’in “Orta Sınıf Nereye Gitti?” başlıklı yazısında ekonomik krizlerde gözlemlenen “ruj etkisi” üzerine bilgiler veriliyor. Bu kavram, kriz dönemlerinde tüketicilerin düşük maliyetli lüks ürünlere yönelmesini açıklıyor. 2008 krizinde ABD’de Estee Lauder’in Yönetim Kurulu Başkanı Leonard Lauder tarafından ortaya konulan bu etki, markalı rujlar, tırnak boyaları, maskara ve parfüm gibi kozmetik ürünlerin satışlarındaki artışlarla desteklenmiştir.
Kısaca, ruj etkisi, kriz anlarında büyük harcamalardan kaçınan tüketicilerin, kendilerini kriz yokmuş gibi hissettiren daha küçük ama gösterişli harcamalara yönelmesini anlatıyor.
STATÜ ENDİŞESİ VE GÖSTERİŞ TÜKETİMİ
Statü Endişesi Etkisi, Alain de Botton’un “Statü Endişesi” adlı eserinden esinlenerek geliştirilmiş bir kavramdır. Başkalarının bizim hakkımızda ne düşündüğüne dair duyulan korku ve başarısızlık hissi, bireylerin statülerini yüksek gösterme çabalarını tetikliyor.
Alain de Botton, bireylerin kendilerini algılamalarının, başkalarının onları nasıl algıladığıyla yakından ilişkili olduğunu savunuyor. Bu durum, insanların pahalı cep telefonları edinmeye, lüks kafelerde ve restoranlarda zaman geçirmeye, marka giysilere yönelmelerine neden oluyor.
Bu yaklaşım, Thostein Veblen’in Aylak Sınıf Teorisi’nde öne sürdüğü gösteriş tüketimi kavramı ile örtüşüyor. Gösteriş tüketimi, bireylerin toplumsal statülerini olduğundan yüksek göstermek amacıyla yaptığı gereksiz harcamaları kapsıyor.
PAHALI MALLAR VE BORÇLANMA
Artan konut ve otomobil fiyatları nedeniyle satın alma imkânı bulamayan kişiler, elde ettikleri parayı bu üç etkenin etkisiyle harcıyor ve borçlanma yoluna gidiyor. Restoranlar ve kafeler dolup taşıyor; pahalı cep telefonları ve markalı kozmetik ürünlerine yüksek talep sürüyor.
Bu ürünleri satın alanlar genellikle üst gelir grubundaki bireyler. Onlar, ikinci ve üçüncü konutlarını edinmekte, araçlarını her yıl yenilemekte ve gelecekte değer kazanacağını umarak yatırım yapmaktadır.
SINIF DEĞİŞİMİ VE ORTA SINIF
Eğilmez, geçtiğimiz dört beş ay içinde gidemediği bir balık restoranındaki müşteri profiline dikkat çekiyor. Restoran sahibi, daha önce orta ve orta üst gelir grubuna hitap eden mekanın artık orta üst ve üst gelir grubuna hizmet verdiğini ifade ediyor.
Orta sınıf kaybolmuyor; daha alt bir sınıfa iniyor. Orta üst gelirliler ise yeni orta sınıfı temsil etmeye başlıyor.
