Derinleşen yoksulluk ve gelir dağılımındaki dengesizlik, tüketim alışkanlıklarını da etkiledi. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan 2024 yılına yönelik hanehalkı tüketim harcamaları istatistikleri, harcamaların beslenme, barınma ve ulaştırma gibi temel alanlarda yoğunlaştığını gözler önüne serdi. Ülke genelinde, halkın tüketim harcamaları arasında en büyük payı yüzde 26 ile konut ve kira harcamaları alırken, bunu yüzde 21,6 ile ulaştırma ve yüzde 18,1 ile gıda ve alkolsüz içecekler takip etti.
GIDADAN KESİP KONUTA HARCANDI
Tüketim harcamaları içinde konut ve kira harcamalarının oranı geçen yıla oranla artış gösterirken, gıda ve alkolsüz içecekler için ayrılan pay geriledi. 2023 yılına kıyasla gıda ve alkolsüz içeceklerin payı 2,5 puan düşerken, konut ve kira harcamalarının oranı 2,1 puan arttı. 2024 yılında asgari ücretin 17 bin lira olmasıyla birlikte, hanehalkı başına aylık ortalama tüketim harcaması 45 bin 344 TL olarak öngörüldü. Veriler, yüksek enflasyonun harcamalara olan etkisini net bir şekilde gösterdi; 2023 yılında ortalama 24 bin 383 lira olan tüketim harcamaları bir yıl içinde yüzde 86 oranında artış kaydetti.
ZENGİN ULAŞTIRMAYAYOKSUL GIDAYA
Gelir gruplarına göre yapılan analizler, tüketim harcamalarındaki gelir adaletsizliğini gözler önüne serdi. En yoksul kesimde aylık ortalama tüketim harcaması 17 bin 387 TL iken, en zengin kesimde bu rakam 87 bin 127 TL’ye ulaştı. En zengin kesim, en yoksul kesimden beş kat daha fazla harcama yapmaktadır. Zengin kesimin harcamalarında en büyük payı yüzde 26,6 ile ulaştırma alırken, en yoksul kesimde gıda harcamaları yüzde 30,4 ile ilk sırada yer aldı. Ancak dar gelirli hanelerin tüketim harcamaları içinde gıda payı, 2023 yılına göre 6,2 puan azalmış durumda. Zenginlerin gıda harcaması ise yüzde 12,8 olarak kaydedildi.
En yoksul hanelerin toplam harcamalarının yüzde 63,6’sını gıda, konut ve kira oluştururken, en yüksek gelire sahip yüzde 20’lik grubun bu iki kaleme ayırdığı pay yüzde 34,9 oldu. En yoksul kesim, ortalama harcamasının 5 bin 749 TL’sini konut ve kiraya, 5 bin 285 TL’sini ise yalnızca gıdaya harcadı. Harcamaların gelir grubuna göre dağılımına bakıldığında, tüketim harcamalarının büyük oranda zenginler tarafından yapıldığı görülüyor. 2024 yılında en zengin kesim 100 liralık harcamanın 38,4’ünü gerçekleştirirken, en yoksul gelir grubunun payı 7,6’da kaldı.
EĞİTİM HARCAMASI AZINLIKTA
Harcamalardaki uçurum, eğitim, eğlence ve kültür, lokanta ve otel gibi alanlarda belirgin bir şekilde ortaya çıkmaktadır. 100 liralık eğitim harcamasının sadece 2,3’ünü en düşük gelir grubundaki haneler gerçekleştirirken, en yüksek gelir grubundaki azınlık bu harcamanın 64,5’ini yapmaktadır. Eğlence, spor ve kültür harcamalarında da benzer bir tablo gözlemleniyor; yoksullar 100 liralık harcamanın 3,1’ini gerçekleştirirken, zenginler 48,6’sını harcıyor.
2024 itibarıyla temel geliri emekli aylığı olan hane sayısının 4 milyon 642 bin olması bekleniyor. Bu hanelerin harcamalarının yüzde 73,3’ünü gıda, ulaştırma ve konut-kira oluşturuyor. Temel gelir kaynağı emekli geliri olan hanelerde aylık harcama, 2023 yılına göre yüzde 76,2 oranında artarak 31 bin 302 TL’ye ulaştı. Bu hanelerde, aylık ortalama 22 bin 944 TL’si bu üç harcamaya yönlendiriliyor. Emekli geliri ile geçinen hanelerde her 100 liralık harcamanın 25’i gıda, 35,7’si konut ve 12,6’sı ulaşıma ayrılmaktadır.
Sosyal yardımlarla geçinen hanelerin sayısı ise 3 milyon 222 bin olarak kaydedildi. Aylık ortalama 22 bin 295 TL harcama yapan bu hanelerde, harcamanın yüzde 40’ı konut ve kiraya, yüzde 23,2’si ise gıda harcamalarına gitmektedir.
∗∗∗
GIDA ENFLASYONU YILLIK %30’U AŞTI
Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) tarafından yayımlanan Mayıs 2025’e ilişkin gıda fiyat endeksi (TEGE) verileri, gıda fiyatlarının bir önceki aya göre yüzde 1,21 oranında arttığını ve yıllık gıda enflasyonunun yüzde 30,6’yı aştığını gösterdi. En yüksek fiyat artışları limon, kivi ve portakalda gözlemlenirken, sivri biber, çarliston biber ve salatalıkta ise bir düşüş yaşandı.
TEPAV verilerine göre, aynı dönemde gıda fiyatlarına ilişkin yapılan diğer ölçümlerle birlikte değerlendirildiğinde, Türk-İş’in hesapladığı mutfak enflasyonu yüzde 4,40, İstanbul Ticaret Odası (İTO) tarafından yayımlanan İstanbul tüketici fiyat endeksi (İTÜFE) yüzde 3,24 ve ücretliler geçinme endeksi (ÜGE) ise yüzde 0,09 olarak kayıtlara geçti. Yıllık bazda bu oranlar sırasıyla yüzde 32,3 (Türk-İş), yüzde 40,5 (İTÜFE) ve yüzde 35,8 (ÜGE) düzeyinde seyretti.
