Hangi ilaçlar kullanılır?
1. Bifosfonatlar
Bu grup, osteoporoz tedavisinde en yaygın kullanılan ilaçlardır. Alendronat, risedronat ve zoledronik asit gibi bileşenler, kemik yıkımını yavaşlatma işlevine sahiptir.
Artıları
– Kırık riskini % 40 oranında azaltma potansiyeline sahiptir.
– Haftalık ya da yıllık doz seçenekleri sunar.
Eksileri
– Oral formda kullanıldığında mide tahrişine neden olabilir.
– Çene kemiği nekrozu riski vardır (nadir görülür).
– Uzun süreli kullanımda atipik femur kırığı riski artar.
2. Denosumab
Bu ilaç, alt cilt dokusuna 6 ayda bir uygulanan bir monoklonal antikordur.
Artıları
– Uygulaması kolaydır ve iyi bir şekilde tolere edilir.
– Özellikle böbrek fonksiyonu zayıf olan hastalar için avantaj sağlar.
Eksileri
– Tedavi aniden sonlandırıldığında kemik yoğunluğu hızla azalabilir.
– Tedavi kesildikten sonra başka bir ilaca geçilmesi gerekmektedir.
3. Teriparatid
Kemik yapımını artıran bir paratiroid hormonu türevidir.
Artıları
– Omurga kırıklarını önlemede yüksek etkililiğe sahiptir.
– Ağır osteoporoz vakalarında tercih edilen bir seçenektir.
Eksileri
– Günlük enjeksiyon gerektirir.
– Yüksek maliyetlidir.
– 2 yıldan fazla kullanım önerilmez.
(Kaynak: Endocrine Society Clinical Guidelines – 2022 Update)
Hormon tedavisi: Riskli ama etkili
Kadınlarda menopoz sonrası östrojen seviyelerinin azalması, kemik kaybını hızlandıran bir faktördür. Bu nedenle bazı durumlarda “östrojen replasmanı” gündeme gelebilir. Ancak bu uygulama şu koşullarla sınırlıdır:
– Menopoz semptomları belirgin şekilde hissediliyorsa.
– Kalp hastalığı ve meme kanseri riski düşükse.
– Kısa süreli (2-5 yıl) bir tedavi planı varsa önerilmektedir.
Erkeklerde ise testosteron eksikliği sebebiyle osteoporoz gelişmişse ve belirtiler mevcutsa hormon replasmanı düşünülmelidir. Ancak bu karar, dikkatli bir şekilde verilmelidir. (Kaynak: North American Menopause Society – Hormone Therapy Position Statement, 2022)
Uzun vadeli koruma için ne yapılmalı?
Kemik sağlığı, yaşam boyu süren bir yatırımdır. İlaçla başlatılan tedavi, sağlıklı bir yaşam tarzı ile desteklenmelidir:
– Haftada en az 3 gün düzenli egzersiz yapılmalıdır.
(Yürüyüş, dans, merdiven çıkma gibi aktiviteler)
– D vitamini seviyelerinin korunması önemlidir.
(Güneş ışığı ve takviyelerle desteklenmelidir)
– Alkol ve sigara tüketiminin bırakılması gerekir.
– 6 ayda bir fizik muayene ve yılda bir DEXA takibi yapılmalıdır.
– Düşmeleri önlemek için ev düzenlemeleri yapılmalıdır.
Osteoporoz tedavisi kadar, tekrar eden kırıkları önlemek de son derece önemlidir. Bu nedenle yaşa uygun bir koruma planı, sağlıklı yaşlanmanın temelidir.
Alternatif destekler işe yarar mı?
Besin destekleri, ilaçların yerine geçmez; ancak tedaviye yardımcı olabilirler.
İşe yarayanlar
– Kalsiyum + D vitamini kombinasyonu
– K2 vitamini (damar kireçlenmesini azaltır)
– Magnezyum ve çinko (kemik matriksini destekler)
– Kolajen peptitler (kemik elastikiyetine katkıda bulunabilir)
Kanıta dayalı olmayanlar:
– Adaçayı, rezene, mürver gibi bitkisel kürler
– Manyetik bileklik veya frekanslı cihazlar
– Yumurtadan elde edilen “kalsiyum kabuğu” takviyeleri
Takviye alırken, özellikle D vitamini ve K2’nin kan düzeyleri izlenmeli ve aşırı alımdan kaçınılmalıdır.
Ne zaman ilaç tedavisi gerekir?
Kemik erimesi tanısı konmuşsa, özellikle T skoru -2.5’in altında ve kırık öyküsü varsa ilaç tedavisi düşünülmelidir. Ancak her düşük skor, hemen ilaç tedavisi anlamına gelmez. Öncelikle şu kriterler değerlendirilmelidir:
– T skoru -2.5 ve altı + düşük travmalı kırık öyküsü
– 65 yaş üstü bireylerde hızlı boy kısalması (>3 cm)
– Vertebra çökme kırığı (omurga)
– Yüksek FRAX skoru: 10 yıl içinde kırık geçirme riski %20’nin üzerinde olmalıdır.
(Kaynak: National Osteoporosis Guideline Group (NOGG), 2023)
Kırık sonrası tedavi nasıl planlanmalı?
Bir kırık meydana geldiyse, tedavi acil bir durum haline gelir. Hedef, hem yeni kırıkları önlemek hem de iyileşme sürecini hızlandırmaktır.
Plan şu adımlarla gerçekleştirilmelidir:
– DEXA testi ve kan değerleri yeniden değerlendirilmelidir.
– Kalsiyum ve D vitamini seviyeleri desteklenmelidir.
– Fizik tedavi ve kas güçlendirme egzersizlerine başlanmalıdır.
– Ev içinde düşme önlemleri alınmalıdır.
– Gerekirse bifosfonat veya denosumab tedavisi başlanmalıdır.
Özellikle kalça kırığı sonrası bireylerin sadece kemik değil, aynı zamanda kas ve denge eğitimine de yönlendirilmesi önemlidir. Yürüyüş ve denge antrenmanları, ileri yaşta ikinci kırık riskini %30 oranında azaltabilir. (Kaynak: British Geriatrics Society – Fall Prevention Toolkit, 2022)
Yarın: Testosteron
– Total mi, serbest mi? Hangi testosteron değeri önemlidir?
– Kolesterol düşerse testosteron da mı düşer?
– Beta blokerler, ACE inhibitörleri ve libido bağlantısı
– Aynı ilacı alan iki kişi neden farklı etkilenir?
– Antibiyotik, antidepresan, ağrı kesici: Hormonlara sessiz darbe
– Kilo artışı testosteronu nasıl etkiler?
