Türk edebiyatının önemli isimlerinden Orhan Kemal, 2 Haziran 1970 tarihinde Sofya’da hayatını kaybetti. 55 yaşında aramızdan ayrılan yazarın cenazesi İstanbul’a getirilerek Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi. Gerçek adı Mehmet Raşit Öğütçü olan Orhan Kemal, yalnızca edebi eserleriyle değil, Golcü Raşit ve Bacaksız Orhan gibi takma adlarıyla da tanınmaktadır. Kendisi, 27 romanıyla daha çok romancı kimliğiyle ön plana çıkmıştır; bunun yanı sıra oyun, şiir ve öykü gibi diğer edebi türlerde de eser vermiştir.
ORHAN KEMAL’İN YAZARLIK SERÜVENİNE KISA BİR GÖZ ATALIM
Orhan Kemal, 1940’larda ilk hikâyelerini yazarken hızla okuyucuların ilgisini çekmeyi başardı ve döneminin dergilerinde en çok beğenilen hikâyeci olarak öne çıktı. Eserlerinde kullandığı dil ve anlatım tarzı, edebiyata getirdiği yeni temalar ve karakter çeşitliliği ile dikkat çekti. Kendisi, edebiyatımızın gerçekçi çizgisini topluma ve insana bütünlüklü bir bakış açısıyla geliştirmiştir.
Nâzım Hikmet ile 1940 yılında Bursa Hapishanesi’nde karşılaşması, Orhan Kemal’in toplum ve insan görüşünün şekillenmesinde büyük bir rol oynamıştır. Nâzım Hikmet, Orhan Kemal’e Fransızca ile ekonomi politik dersleri vermiştir. Bu dersler, onun topluma tarihsel materyalist bir bakış açısıyla yaklaşmasına yardımcı olmuştur. Orhan Kemal, bu perspektifle işçi sınıfının bir parçası olarak toplumsal çatışmalarda yer almayı seçmiştir. Böylece, 19. yüzyılda Rus edebiyatında emekçi insanı ön plana çıkaran akımın Türkiye’deki temsilcisi olmuştur. Orhan Kemal’in iki otobiyografik romanının alt başlığı “Küçük Adamın Notları”dır ve bu bağlamda “küçük insanı” edebiyatın merkezine yerleştiren ilk yazar olmayı başarmıştır.
Orhan Kemal’in edebiyatının temel gücü, insanın temel sorunları, geçim kaygıları, duygusal arayışları ve insan haysiyetine yakışır bir yaşam sürme mücadelesi üzerine odaklanmasıdır. Bu özellik, onun eserlerini toplumsal belirsizlikleri açıklığa kavuşturan bir edebiyat haline getirmiştir.
20. yüzyıl Türkiye’sinde toplumsal değişimlerin en önemli tanıklarından biri olan Orhan Kemal, kendi yaşam deneyimleriyle de bu değişimlerin etkilerini hissetmiştir. Birinci Meclis’te milletvekili olan bir babanın oğlu olarak büyüyen Orhan Kemal, genç yaşta Beyrut’ta sürgün ailesinin geçimi için matbaa işçiliği yapmıştır. Evliliği, askerlik hizmeti, düşünceleri yüzünden hapis cezası alması ve ekonomik zorluklar, onun eserlerindeki kahramanların yaşamlarına yansıyan unsurlardır. Orhan Kemal, edebiyatımıza yeni bir “romanesk” anlayış getirmiş ve “küçük insanın” mücadelesini ön plana çıkarmıştır.
Yazarın kişiliği, mücadeleci bir babanın ve eğitimli bir annenin etkisiyle şekillenmiştir. Annesinin yumuşak yapısı ve Orhan Kemal’in işçi sınıfını içselleştirmesi, onun eserlerinde emekçilerin yaşamlarını derinlemesine işlemekte etkili olmuştur.
Yazarlık kariyerine kendini eğiterek başlayan Orhan Kemal, Nâzım Hikmet ile aynı koğuşu paylaşarak onun etkisiyle hikâye ve roman yazımında önemli bir yol kat etmiştir.
Orhan Kemal’in eserleri, Türkiye’nin büyük toplumsal dönüşümlerinin eşiklerinde varlık gösterirken, bu süreçlerin gerilimi ve bilinciyle doludur.
ORHAN KEMAL’İN ROMANLARINDA EKONOMİ
Adana’daki işçi sınıfını ve İstanbul’daki gecekondu mahallelerini anlatan Orhan Kemal için ekonomi konusu oldukça önemlidir. Dr. B. Sadık Albayrak, Orhan Kemal’in eserlerini edebiyat diliyle yazılan ekonomi bilimi olarak tanımlamaktadır. Bu tanım, insanların yaşamlarını şekillendiren gerçek ekonomiyi ele aldığını vurgulamaktadır.
Albayrak’ın “Adana’dan İstanbul’a Büyük Dönüşümün Yazarı Orhan Kemal” başlıklı doktora tezi, Orhan Kemal’in romanlarının sosyolojik anlamda incelenmesini sağlamaktadır. Çalışma, Orhan Kemal romanlarının temalarını, kurgusunu ve karakterlerini sosyolojik bir perspektiften ele almaktadır.
Albayrak, çalışmasında Karl Polanyi’nin “Büyük Dönüşüm” kitabına atıfta bulunarak, bu dönüşüm sürecinin insan ve toplum üzerindeki yıkıcı etkilerini vurgulamaktadır. Orhan Kemal, Nâzım Hikmet’in rehberliğinde yazarlık kariyerine başlarken, bu dönüşümü Türkiye bağlamında ve edebiyat diliyle ortaya koymuştur. Onun, dünya kapitalizminin etkisi altında pamuk üretimine başlayan topraklardan çıkması ve bunun edebiyatını yapması, bir rastlantı değildir.
Orhan Kemal, romanlarında işçileşme sürecinin insan yaşamında yarattığı yıkımı gerçekçi bir biçimde ele almıştır. Bu bağlamda, “Grev” hikâyesi, işçilerin sekiz saatlik işgünü için verdikleri mücadeleyi ve kurulu düzenin işleyişini gözler önüne serer. Orhan Kemal, emekçilerin yaşamlarını derinlemesine anlatırken, toplumsal adaletsizlikleri de eleştirmiştir.
“Bereketli Topraklar Üzerinde” romanında mevsimlik işçilerin sefalet içinde yaşam mücadelesi verdiği, toprak ağalarının bu durumu nasıl sömürdüğünü gözler önüne serer. Orhan Kemal’in eserleri, Türkiye’nin kapitalistleşme sürecinin çeşitli yönlerini sergilerken, bu sürecin yarattığı acımasızlıkları da izleyicilere aktarır.
Orhan Kemal’in romanlarındaki emekçi karakterler, kendi dilleri ve yaşam öyküleriyle derinlemesine ele alınmıştır; bu durum, onun sosyalist bakış açısıyla toplumun ekonomik ilişkilerini kavrayabilmesinin bir sonucudur.
SONUÇ
Dr. B. Sadık Albayrak’ın tezi, Orhan Kemal’in roman ve hikâyelerinin temel sosyolojik görüngüleri nasıl yansıttığını ortaya koymaktadır. 1945 sonrası Amerikan etkisinin tarımda yarattığı değişimler, Demokrat Parti ile birlikte gelen sınıfsal ayrışmalar, Orhan Kemal’in romanlarının temel sorunlarını oluşturmuştur. Aile ve kadın meselesi, işçi sınıfının yaşamı, kentleşme gibi temalar, onun eserlerinde dikkat çekici bir şekilde işlenmiştir. Orhan Kemal, edebiyatında toplumun çelişkilerini ve çatışmalarını derinlemesine inceleyerek, bu meseleleri temsil eden karakterler yaratmıştır. Böylece, ekmek mücadelesinin bir temsilcisi olarak, işçilerin ve emekçilerin yaşamlarını gerçekçi bir biçimde edebiyata taşımıştır.
(*) B. Sadık Albayrak: Adana’dan İstanbul’a Büyük Dönüşümün Yazarı Orhan Kemal, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2021. Bkz. https://www.istanbulkitapcisi.com/adanadan-istanbula-buyuk-donusumun-yazari-orhan-kemal
