Ekonomi gazetesinin 8 Mayıs 2025 tarihli sayısında yer alan iki haber başlığı dikkatleri üzerine çekti. Bu başlıklar şunlardı: ‘Ekonominin temel sorunu katma değer üretememek (İrem Ceylan-Denizli)’ ve ‘Mobilya üretiminin her halkasında katma değere odaklanmalıyız (Duygu Göksu-İzmir)’. İlk başlık, Denizli Sanayiciler ve İş İnsanları Derneği (DESİAD) Başkanı Nuri Turgut’a, ikinci başlık ise Ege İhracatçı Birlikleri Koordinatör Başkanı Jak Eskinazi’ye ait. Bu ifadeler, uzun zamandır dile getirilen sorunların bir yansıması niteliğinde. Nuri Turgut’un belirttiği gibi, sanayimizin büyük ölçüde fason üretime dayalı olması, üretim anlayışımızın yeniden yapılandırılmasını zorunlu kılıyor.
Bu noktada, zamanın ne kadar önemli olduğunu hatırlamakta fayda var. Pink Floyd’un “Ayın Karanlık Yüzü” albümünden “Zaman (Time)” parçasında geçen sözler, zamanın geçişinin getirdiği kayıpları vurguluyor. Şarkının dizelerinde, günlerin nasıl kaybolduğuna ve fırsatların nasıl kaçırıldığına dair derin bir anlam bulmak mümkün. Bu bağlamda, ekonomik dönüşümün aciliyetini bir kez daha sorgulamak gerekiyor.
İŞLETMELERDE RAPORLAMA: FİNANSAL RAPORLAMADAN ESG RAPORLAMASINA GEÇİŞ
İşletmelerde klasik finansal raporlama döneminin sona erdiği ve yeni bir döneme geçildiği belirtiliyor. Bu yeni dönemde, çevresel, sosyal ve yönetişimsel unsurları içeren üç boyutlu raporlamaya (ESG reporting) geçiş yapıldığı görülüyor. Bu çerçevede, ‘Küresel Raporlama Girişimi’ (GRI) tarafından geliştirilen raporlama modeli dikkat çekiyor. 1997 yılında kurulan GRI, iklim değişikliği, insan hakları ve yolsuzluk gibi konularla ilgili etkileri anlamaya yardımcı olan uluslararası bir organizasyon olarak işlev görüyor.
GRI raporlaması, kuruluşların ekonomik, çevresel ve sosyal etkilerini raporlayarak paydaşların değerlendirmelerini etkilemeyi amaçlıyor. Bu kapsamda, işletmenin performansını sürdürülebilirlik bağlamında ele alarak sektörel, yerel, bölgesel veya küresel düzeyde incelemeler yapılması gerekiyor. Türkiye’de de GRI raporlaması yapan şirketlerin sayısında önemli bir artış yaşanıyor.
GRI tarafından yayınlanan kılavuzun şu anda 4. revizyonu bulunmakta ve bu kılavuz, sürdürülebilirlik raporlaması için önemli bir kaynak teşkil ediyor. GRI standartları, dünya genelindeki politika yapıcılar ve düzenleyiciler için güvenilir bir referans noktası olarak kabul ediliyor ve finansal olmayan raporlamanın teşvik edilmesine yardımcı oluyor.
GRI standartları şunlardan oluşmaktadır:
GRI 101: Temel esaslar standardı / GRI 102: Genel açıklamalar standardı / GRI 103: Yönetim yaklaşımı standardı / GRI 200 serisi: Ekonomik standartlar / GRI 300 serisi: Çevresel standartlar / GRI 400 serisi: Sosyal standartlar.
Ekonomik standartlar serisinde yer alan GRI 201 standardı, dolaysız üretilen ve dağıtılan ekonomik değer ile ilgili bilgileri sunmayı amaçlıyor. Bu bağlamda, şirketin küresel faaliyetleri üzerinden elde edilen ekonomik değerlerin yanı sıra dağıtılan ekonomik değerler ve alıkonulan değerler de raporlanıyor.
Bu ekonomik değerlerin açıklanması, ‘katma değer’ kavramını da gündeme getiriyor. Bu doğrultuda, muhasebe standartlarına uygun bir katma değer tablosu hazırlanması ve sosyal paydaşların bu dağıtımdan aldığı payların hesaplanarak eğilimlerin analiz edilmesi gerekmektedir.
KATMA DEĞERİN ORTAYA ÇIKIŞ YERİ
Son yıllarda, ekonomi literatüründe dikkat çeken ‘Gülümseme Eğrisi’ yaklaşımına göre, tasarımın toplam katma değerden aldığı pay giderek artmaktadır.
Hayatta felsefesiz bir yaklaşım ile anlam geometrisi oluşturmak mümkün değildir. Bu konuda önemli bir kaynak olarak rahmetli İsmail Tunalı hocamızın eserini tavsiye edebiliriz.
GENEL DEĞERLENDİRME
İşletmelerin başarısını değerlendirirken yalnızca kâr odaklı değil, aynı zamanda verimlilik ve sürdürülebilirlik odaklı bir bakış açısına sahip olunması gerektiği vurgulanmaktadır.
Sonuçları daha iyi anlamak adına Gönül Dilek’in ‘Kar Kadın’ adlı şiir kitabından alıntılarla ifade edebiliriz. Kâr – Zarar tablosu için şöyle denilebilir: “Ben seni / Normal zamanlarımda değil / Şuursuz anlarıma denk geldin de sevdim.” Ardından katma değer tablosuna bakarak şu şekilde bir yorumda bulunabiliriz: “Az kalsın yüzüm gülüyordu / Bağışlayın efendim / Bazen haddim ve hakkım olmayan şeylere teşebbüs ettiğim oluyor böyle / Cahillik işte.”
