Gerçekçilik
Bir olayın çözümü için gerçekçi bir analiz gereklidir. Aksi takdirde, olayın çözülmesi mümkün olmaz. Bu durumun somut bir örneği, 1919 yılında Mustafa Kemal’in nesnel bir değerlendirme yapmaması halinde bağımsızlık savaşını kaybetmiş olacağıdır.
Türk halkı bu gerçeği uzun bir süre unutmuş durumda. Bağımsızlık mücadelesine ters düşen NATO’ya katılma kararı alındı. Ancak buna bağımsızlık denildi. Halk, uzun yıllar boyunca gerçek dışı bir yaşam sürdürüldü. Bu gerçek dışı yaşamın en büyük destekçisi gerici unsurlardı. Gerici edebiyat, bu durumu besleyen bir araç haline geldi. Mevcut sistem de gericiliği desteklemekte. Şimdi ise halkı gerçekçi bir bakış açısına kavuşturmak için nereden başlanmalı? Halkımız, gerici Osmanlı’ya karşı edebiyat ve şiirle bir duruş sergilemiştir. Bu bağlamda, Türkiye’de gerçekçiliği savunan yazarlar bulunmakta. Bunlardan biri de Sevim Kahraman’dır. Şimdi, Kahraman’ın “Eleştirinin Estetiği” adlı eserine odaklanalım.
Gerçekçiliğin Tanımı
Sevim Kahraman, gerçekçiliğin tanımını yaparak başlıyor. Gerçekçilik için şunları ifade ediyor: “Gerçekçi denilince, yapıt içerisinde yer alan her şeyin gerçek ya da gerçeğe uygun olması anlamına gelmez.” (Y-13)
Bu önemli saptamadan sonra yazar, gerçekçiliğin belirgin özelliklerini vurguluyor. “Sanat yapıtının bize bir bildirisi olması, gerçekçi bir yapıtın olabilmesi için ön koşullardan biridir. Ele alınan yapıtların bildirisi olup olmadığı üzerinde özellikle durulmuştur.” (Y-13)
Gogol
Sevim Kahraman, gerçekçiliğin yanlış anlaşılmasını Gogol örneğiyle aşıyor. Burjuva ideologları, Gogol’un “Burun” öyküsünü gerçekçiliğe karşı kullanmaya çalışır. Kahraman bu durumu da çürüterek şöyle diyor: “Gerçek üstü olaylar bir bütün oluşturarak, Memur Kovalev’in kişiliğinde Rus toplumunun eziklik duygusunu ve yaşamın beklentilerini, iç sıkıntılarını ortaya koyar.” (Y-14)
Böylece Sevim Kahraman, kültürsüzlüğe karşı edebi kültürü savunuyor.
Öznel-Nesnel İlişkisi
Öznel-nesnel ilişkisi, gerçekçi yapıtlar için son derece önemlidir. Yazar Sevim Kahraman, ödünsüz bir anlayışla bu ilişkiyi şöyle tanımlıyor: “Yazarın yazacağı bir konuda istediği kadar öznel düşünceleri olsun, yine de nesnel düşüncelerine ağırlık vermeli, ancak nesnel bir görüş edinemiyorsa hemen elindeki kalemi ve kağıdı bırakmalıdır.” (Y-14)
Edebiyatta Bilim
Kahraman, yanlış ama kökleşmiş düşünceleri eleştirirken şunları söylüyor: “Edebiyat, boş zamanlarımızı dolduracak, yalnızca haz almak için okunacak yapıtlar yığını değildir. Edebiyatın bir bilimi ve bunun bileşenleri olarak tarihi ve kuramı vardır. (…) Edebiyat biliminin diğer bileşeni de edebiyat tarihi ve edebiyat kuramıdır.” (Y-16,17)
Sevim Kahraman’ın eseri, bu iki bileşenin bilgisini kavrayarak yazılmıştır.
Bilincin Körelmesi
Sistem içerisindeki güç odakları, gerçekçiliği küçümsemekle kalmaz, aynı zamanda gerçekçilik mücadelesinde boş alan bırakmaz. Kahraman, “Günümüzde gerçekçilik denilince özellikle edebiyat çevrelerinde burun kıvrılması, insanlığın kendisinden ürkmesi ya da korkmasını akla getirir. İnsanlığın yazılı tarihinden bugüne kadar olan gelişimini ve emeğini inkar eder tüm burun kıvıranlar.” (Y-18,19) biçiminde eleştirilerini yönlendirir.
Yazar, meta üretimi olan edebiyatın toplumsal bilinci nasıl körelttiğini ortaya koyuyor. Toplumsal bilincin uyanması, her türlü toplumsal sorunun çözümü için gereklidir. Bu bilinç, gerçekçi edebiyatla canlanır.
Birey-Toplum
“Bir bireyi toplumdan ayıramayacağımıza göre, toplumla ilişkisi olmayan karakterler yaratmak ancak karşı-gerçekçi yazarların işi olabilir. İnsan bugünlere tek başına gelmemiştir ya da bir boşluktan dünyaya fırlatılmamıştır. Karşı gerçekçi yapıtları insana ve insanlar bakış açısı boştur. İçerik ne kadar önemliyse biçim de o kadar önemlidir.” (Y-20,21)
Sevim Kahraman, özdeksel pratiği kavrayarak soyutu somutlaştırıyor ve burjuva ideologlarının insanla ilgili görüşlerini çürüterek, insanın tarihsel boyutunu ortaya koyuyor. Tarihsellik bilinci, insanlara güç verirken, bu güç yeni bir dünya atılımının kapısını aralar. Tarihsellikten yoksun olan birey, mevcut dünyaya boyun eğer. Karşı gerçekçi romanlar, bu boyun eğişi pekiştirir.
Kahraman, insanlığa sesleniyor: “Boyun eğme insan.”
Edebiyat Ne İşe Yarar
Kahraman, bu bağlamda şunları ifade ediyor: “İnsanlığın emek verip ürettiği her şeyin insanın hizmetinde olmasından yola çıkarsak, edebiyatın da bu üretimin en güzel örneklerinden biri olduğunu söyleyebiliriz. İnsanı anlayacak ve çözecek olan da edebiyattır.” (Y-31)
Türkiye’de edebiyatın işlevi, gerici edebiyatla gerçekçi edebiyatı harmanlayan sol liberaller ve kültürel güç odakları tarafından sorgulanmakta. Pen Kulübü de bu bağlamda önemli bir yer tutmaktadır.
Okur Sorunu
Kahraman, eserinde roman değerlendirmelerini özdeksel diyalektik yöntemle yapıyor ki bu son derece önemlidir.
Yazar, Orhan Pamuk’un üç romanını değerlendirirken, bu romanların üçünün de gerçekçi olmadığını ifade ediyor. Gerçekçi olmayan Orhan Pamuk’a Nobel Edebiyat Ödülü verilmesine karşın, gerçekçi Tolstoy’a bu ödül verilmemiştir. Bu noktada okur sorunu gündeme gelir. Kahraman, “Okur, seçmeyi bilmeli ki her önüne geleni öznel düşüncelerini ortaya saçmasın.” (Y-14) diyerek vurguda bulunuyor.
Sevim Kahraman’ın eseri, gerçekçi edebiyatımızın önemli bir kazanımı olarak öne çıkıyor.
1. Sevim Kahraman, Eleştiri Estetiği, Edebiyatta Aydınlanma ve Postmodern Gericilik, Tekin Yayınevi, İstanbul 2020
Not: Adnan Özyalçıner’in “Öykücülüğü” adlı kitabının tanıtımı, 22 Mayıs Perşembe günü, saat 19:21’de Taksim, Atatürk Kitaplığı’nda gerçekleşecektir. Yol arkadaşlarımızı bekliyoruz.
Sayıl Cengiz Gündoğdu
