DİSK-AR, “Türkiye’de Emeklilerin Durumu: Emekli Aylıkları, Emekli Sayıları ve Ayrılan Kaynaklar” başlıklı kapsamlı bir rapor yayımladı. Araştırma, Avrupa İstatistik Ofisi’nin (Eurostat) verilerinden de faydalanarak, Türkiye ile Avrupa ülkeleri arasında emekli maaşlarının düzeyi, sosyal koruma harcamaları ve aktif/pasif sigortalı oranları açısından karşılaştırmalar sunuyor.
Yapılan analizlere göre, emeklilerin nüfus içindeki oranı artarken, toplam pastadaki payları azalmaktadır. 2003 yılı itibarıyla asgari ücretin yüzde 36 üzerinde olan ortalama emekli aylığı, bugün asgari ücretin yüzde 22 altında kalmıştır. 2002’de, ortalama emekli aylığının kişi başına Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) oranı yüzde 46,4 iken, bu oran 2025 yılına gelindiğinde yüzde 29’a gerilemiş durumda. Avrupa Birliği ülkelerinde ortalama yüzde 9,8 olan emekli aylığı ve hak sahiplerine yapılan ödemelerin GSYH’ye oranı ise Türkiye’de yalnızca yüzde 3,7 düzeyindedir. 2009-2024 yılları arasında Sosyal Güvenlik Kurumuna (SGK) yapılan bütçe transferlerinin, hem Bütçe hem de GSYH’ye oranının önemli ölçüde düştüğü görülmektedir.
“TÜRKİYE EN FAZLA EMEKLİ VE HAK SAHİBİNE SAHİP ÜÇÜNCÜ ÜLKE”
Raporda yer alan önemli bulgular şu şekildedir:
2023 yılının ilk yarısında ortalama emekli aylığı 17 bin 252 lira, ortalama işçi emekli aylığı ise 17 bin 89 lira olarak belirlenmiştir. En düşük emekli aylığı ise 14 bin 469 lira seviyesindedir. Emekliler ve onların hak sahipleri, işçi gruplarından sonra Türkiye’nin en büyük toplumsal kesimini oluşturmaktadır. 2024 yılı itibarıyla emekli ve hak sahipleri, Türkiye nüfusunun yüzde 18,5’ini temsil etmektedir. 15,9 milyon emekli ve hak sahibi ile Türkiye, Avrupa ülkeleri arasında en fazla emekli ve hak sahibi sayısına sahip üçüncü ülke konumundadır.
Türkiye’de emeklilerin toplam nüfus içindeki oranı 2009 yılından bu yana sürekli artış göstermektedir. 2009’da Türkiye’nin nüfusu 72,6 milyonken, emekli ve hak sahibi sayısı 8,5 milyon olarak kaydedilmiştir. Bu dönemde emeklilerin ve hak sahiplerinin toplam nüfustaki oranı yüzde 11,7 seviyesindeydi. 2022 yılında Türkiye’nin nüfusu 85,3 milyon olup, emekli ve hak sahibi sayısı 13,1 milyon kişiye ulaşmıştır. Bu dönemde emeklilerin oranı yüzde 15,4’e yükselmiştir. 2023 yılı itibarıyla ise EYT düzenlemesi ile artan emekli sayısı sonucunda bu oran yüzde 17,8’e çıkmıştır. 2024 yılının sonuna gelindiğinde Türkiye nüfusunun 85,7 milyon olması ve emekli ile hak sahibi sayısının 15,9 milyon olması beklenmektedir. EYT düzenlemesi sonrası emekli olanların sayısındaki artış, nüfus içindeki oranları yüzde 18,5’e kadar yükseltmiştir. Bu eğilimin 2025 yılı boyunca devam etmesi muhtemeldir.
2008 yılında Türkiye’de emekli ve hak sahibi aylıklarının GSYH’ye oranı yüzde 4,9 iken, AB-27 ortalamasında bu oran yüzde 8’dir. Aradaki fark 3,1 puan olarak kaydedilmiştir. 2021 yılında Türkiye’de emekli ve hak sahibi aylıklarının GSYH’ye oranı yüzde 4,1’e gerilemiş, 2022’de ise bu oran yüzde 3,7’ye düşmüştür. Aynı dönemde AB-27 ortalaması yüzde 9,8’e yükselmiş, bu da aradaki farkın 6,1 puana çıkmasına neden olmuştur. 2008-2022 yılları arasında AB-27 ortalamasında GSYH’den emeklilerin ve hak sahiplerinin aldığı pay 1,8 puan artarken, Türkiye’de bu oran 1,2 puan azalmıştır. Dolayısıyla Türkiye’de emekliler ve hak sahipleri GSYH büyümesinden yeterince pay alamamıştır.
“EMEKLİ TEKRAR ÇALIŞIYOR VEYA İŞ ARIYOR”
Türkiye’de emekli sayısının yüksek olması ve aktif/pasif oranının düşük olduğu yönündeki görüşler yanıltıcıdır. Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP) kapsamında çalışanlar aktif sigortalılar arasında yer aldığında, aktif/pasif oranı 2024 sonu itibarıyla 1,75 olarak belirlenmiştir. Avrupa ülkelerinde ise bu oran ortalama 1,5’tir. Düşük emekli aylıkları nedeniyle milyonlarca emekli, tekrar çalışmakta veya iş aramaktadır: 2002 yılında yüzde 36,6 olan çalışan veya iş arayan emeklilerin oranı, Aralık 2024 itibarıyla yüzde 65,7’ye yükselebilir.
